มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ เป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของประเทศไทย ได้รับการสนับสนุนจากยูเนสโก
มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม หรือมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (ICH : Intangible cultural heritage) คือ การปฏิบัติ การเป็นตัวแทน การแสดงออก ความรู้ หรือทักษะที่ยูเนสโกพิจารณาว่าเป็นส่วนหนึ่งของมรดกทางวัฒนธรรมของสถานที่ อาคาร สถานที่ทางประวัติศาสตร์ อนุสาวรีย์ และสิ่งประดิษฐ์เป็นทรัพย์สินทางวัฒนธรรม มรดกที่จับต้องไม่ได้ประกอบด้วยความมั่งคั่งทางปัญญาที่ไม่ใช่ทางกายภาพ เช่น คติชน ประเพณี ความเชื่อ ประเพณี ความรู้ และภาษา มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ได้รับการพิจารณาโดยรัฐสมาชิกของยูเนสโกในส่วนที่เกี่ยวข้องกับมรดกโลกที่จับต้องได้ซึ่งเน้นไปที่แง่มุมของวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ ในปี พ.ศ. 2544 ยูเนสโกได้ทำการสำรวจ[1] ระหว่างรัฐและองค์กรพัฒนาเอกชนเพื่อพยายามตกลงเกี่ยวกับคำจำกัดความ และอนุสัญญาว่าด้วยการคุ้มครองมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ ได้รับการร่างขึ้นในปี พ.ศ. 2546 เพื่อการคุ้มครองและส่งเสริม
ยูเนสโก (อังกฤษ: UNESCO) หรือ องค์การเพื่อการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (อังกฤษ: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) ขึ้นทะเบียนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม หรือมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้แล้วทั้งสิ้น 629 รายการ ใน 139 ประเทศทั่วโลก
ปี พ.ศ. 2564 เป็นปีที่ประเทศไทย ได้รับการขึ้นทะเบียน มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม หรือมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ เพิ่มขึ้นโดย โนรา ได้รับการขึ้นทะเบียน เป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ปี พ.ศ. ๒๕๖๔ โดยมีชื่อตามที่ได้ขึ้นทะเบียนในบัญชีมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมฯ ว่า “โนรา นาฏศิลป์ในภาคใต้ของไทย” รวมเป็น 3 รายการ จากเดิม ที่มี โขน ขึ้นทะเบียนปี 2561 และ นวดไทย ขึ้นทะเบียนปี ๒๕๖๒
ความหมาย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม
นิยามศัพท์ของคำว่า “Intangible Cultural Heritage” หรือ ICH ในบริบทของประเทศไทยมีผู้นิยามไว้หลากหลาย เช่น มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ มรดกทางวัฒนธรรมที่ไม่ใช่กายภาพ และมรดกวัฒนธรรมทางจิตใจ เป็นต้น
ความสับสนของการนิยามความหมายของ “Intangible Cultural Heritage” ในประเทศไทยดังกล่าว ก่อให้เกิดการถกเถียงเป็นวงกว้าง กระทรวงวัฒนธรรม ในฐานะผู้รับผิดชอบเกี่ยวกับเรื่องราววัฒนธรรมำทย จึงได้หาบทสรุปโดยการเปิดเวทีรับความคิดเห็น และมีมติให้ใช้คำว่า “มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม” แทนคำว่า “มรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้” ตามที่บัญญัติไว้ใน พระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม พ.ศ. 2559 อย่างไรก็ตาม การนิยามความหมายของคำว่า “มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม” ในพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาฯ ที่ทางการไทยจัดทำ และคำว่า “Intangible Cultural Heritage” ใน อนุสัญญาว่าด้วยการสงวนรักษามรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ พ.ศ. 2546 ที่ยูเนสโกจัดทำ มีความแตกต่างกันบางประการ
มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม มีกี่ประเภท ?
การขึ้นทะเบียนตามอนุสัญญามรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ มี 3 รายการ ได้แก่
- รายการตัวแทนมรดกทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติ (Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity)
- รายการที่ต้องได้รับการสงวนรักษาอย่างเร่งด่วน (Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding)
- รายการที่เป็นแบบอย่างที่ดีในการสงวนรักษา (Register of Good Safeguarding Practices)
มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ของประเทศไทย ปี 2564
- โขน มีชื่อที่ขึ้นทะเบียนว่า “โขน ละครรำสวมหน้ากากในไทย“ ขึ้นบัญชีปี พ.ศ. 2561
- นวดไทย มีชื่อที่ขึ้นทะเบียนว่า “นวดไทย การนวดแผนไทย” ขึ้นบัญชีปี พ.ศ. 2562
- โนรา มีชื่อที่ขึ้นทะเบียนว่า “โนรา นาฏศิลป์ในภาคใต้ของไทย” ขึ้นบัญชีปี พ.ศ. 2564
การแบ่งกลุ่ม มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของประเทศไทย
การแบ่งกลุ่ม มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของประเทศไทย โดยแบ่งตามการขึ้นทะเบียนของยูเนสโก โดยการขึ้นทะเบียนมรดกทางวัฒนธรรม จัดแบ่งไว้ 3 กลุ่ม เพื่อความชัดเจน ดังนี้
มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของประเทศไทยที่ขึ้นทะเบียนแล้ว
รายการที่ขึ้นทะเบียนแล้ว (Inscribed) ชื่อตามที่ได้ขึ้นทะเบียนในบัญชีมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมฯ
- โขน ละครรำสวมหน้ากากในไทย (ขึ้นบัญชี พ.ศ. 2561)
- นวดไทย การนวดแผนไทย (ขึ้นบัญชี พ.ศ. 2562)
- โนรา นาฏศิลป์ในภาคใต้ของไทย (ขึ้นบัญชี พ.ศ. 2564)
มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของประเทศไทยที่เสนอขึ้นทะเบียน
รายการที่เสนอขึ้นทะเบียนแล้ว อยู่ระหว่างการพิจารณาของยูเนสโก (On-going nominations)
- สงกรานต์ในประเทศไทย
- ต้มยำกุ้ง
มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของประเทศไทยที่เตรียมเสนอขึ้นทะเบียน
รายการที่เตรียมเสนอขึ้นทะเบียน
- มวยไทย
- ผีตาโขน
พ.ร.บ.ส่งเสริมและรักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม พ.ศ. 2559
หัวข้อพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม พ.ศ. 2559 มีดังนี้
- พระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม พ.ศ. 2559 ให้ความหมายของ
คำว่า “มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม” ไว้อย่างไร - มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม มีลักษณะอย่างไร
- คณะกรรมการส่งเสริมและรักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม
- กำหนดให้มีคณะกรรมการส่งเสริมและรักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมกรุงเทพมหานคร และ
คณะกรรมการส่งเสริมและรักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมประจำจังหวัด - กำหนดอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการฯ กรุงเทพมหานคร และคณะกรรมการฯ ประจำจังหวัด
- กำหนดให้กรมส่งเสริมวัฒนธรรม ทำหน้าที่เป็นส านักงานเลขานุการของคณะกรรมการ
รับผิดชอบในงานธุรการและงานวิชาการของคณะกรรมการ มีอำนาจหน้าที่สำคัญๆ (มาตรา 18) - กำหนดบทบัญญัติรองรับในทางปฏิบัติตามหน้าที่ของคณะกรรมการต่าง ๆ
- กระบวนการพิจารณาการขึ้นบัญชีมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม
- การยกเลิกการขึ้นบัญชีมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม เป็นอำนาจของคณะกรรมการที่จะยกเลิก
หรือแก้ไขในกรณีใดบ้าง - การประกาศขึ้นทะเบียนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติของประเทศไทย
- พระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม พ.ศ. 2559 มีเจตนามุ่งหมาย
อย่างไร - เมื่อวิเคราะห์เนื้อหาของพระราชบัญญัตินี้แล้ว ข้อดีของพระราชบัญญัตินี้มีอย่างไร
*บทความเพื่อนำออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงรัฐสภา รายการเจตนารมณ์กฎหมาย สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร วันออกอากาศวันพุธที่15 มิถุนายน 2559 (ปรับปรุง 26 กันยายน 2560)
มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมไทย
โนรา นาฏศิลป์ในภาคใต้ของไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ของประเทศไทย
โขน ละครรำสวมหน้ากากในไทย
มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม คืออะไร ประเทศไทยมีกี่รายการ
นวดไทย การนวดแผนไทยที่ใช้บำบัดรักษาโรคและอาการ
คำถามเกี่ยวกับ มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม
- มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม คืออะไร ?
- มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ของประเทศไทยมีอะไรบ้าง ?
ที่มาข้อมูลและรูปภาพ:
- เว็บไซต์มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม (ich.culture.go.th)
- เว็บไซต์มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม องค์การยูเนสโก (ich.unesco.org)
- เว็บไซต์ รัฐสภาไทย (parliament.go.th)
- เว็บไซต์วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี (th.wikipedia.org)