ราชวงศ์จักรี

ปฐมราชวงศ์ สมัยรัตนโกสินทร์

ราชวงศ์จักรี เป็นราชวงศ์ถัดจากสมเด็จพระเจ้าตากสินแห่งกรุงธนบุรี ซึ่งปกครองราชอาณาจักรที่สืบทอดกรุงศรีอยุธยามาจนเป็นประเทศไทยในปัจจุบัน เกิดขึ้นจากการที่สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก (ทองด้วง) ขุนนางซึ่งดำรงตำแหน่งสมุหนายก (จักรี) ในราชสำนักของสมเด็จพระเจ้าตากสิน ยึดอำนาจการปกครองและปลงพระชนม์สมเด็จพระเจ้าตากสิน และสถาปนาตนขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์แทน (ภายหลังปรากฏพระนามว่า พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช) เมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2325 แล้วย้ายศูนย์กลางการปกครองจากกรุงธนบุรีมายังกรุงเทพมหานครตั้งแต่วันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2325 ซึ่งเป็นเมืองหลวงมาจนถึงปัจจุบัน

ที่มาของพระนามราชวงศ์จักรี

ชื่อของราชวงศ์จักรี มีที่มาจาก พระราชทินนามเบรรดาศักดิ์ครั้ง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 1 เมื่อเป็น “เจ้าพระยาจักรีศรีองครักษ์” ตำแหน่งสมุหนายก ซึ่งเป็นตำแหน่งทางราชการที่พระองค์เคยทรงดำรงตำแหน่งในสมัยกรุงธนบุรี

คำว่า “จักรี” นี้ เป็นคำสนธิรวมกันระหว่าง คำว่า “จักร” และ “ตรี” ซึ่งเป็นเทพศาสตราของพระวิษณุหรือ “พระนารายณ์” ทั้งสองชิ้น ดังมีปรากฏในคำพากย์รามเกียรติ์สมัยกรุงเก่าความว่า “สี่มือถือทาย สังข์จักรคทาธาตรี” และเรายังพบว่า บรรดาเทวรูปของพระนารายณ์ในช่วงปลายกรุงศรีอยุธยาล้วนแต่ถือตรีแทนที่จะเป็นคทาอย่างในยุคก่อนๆ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช มีพระประสงค์ที่จะประกาศว่า ราชวงศ์จักรีของพระองค์ คือ “เทวกษัตริย์ผู้ทรงจักรและตรี” ตามการปกครองระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ หรือทรงเป็น “นารายณ์อวตาร” ตามคติเทวราชาในศาสนาพราหมณ์ที่ยึดถือกันมาตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยานั่นเอง

หากเราสังเกตนามกรุงเทพมหานครแล้วจะพบว่า กรุงเทพฯ คือ “กรุงศรีอยุธยาใหม่” ดังปรากฏในนามว่า
“กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์ มหินทรายุธยา มหาดิลกภพ นพรัตนราชธานีบูรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์มหาสถาน อมรพิมานอวตารสถิต สักกะทัตติยวิษณุกรรมประสิทธิ์” ซึ่งในวรรคที่ว่า “มหินทรายุธยา” นี้ก็สอดคล้องกับนามพระนครกรุงศรีอยุธยาที่มีความหมายตรงกันว่า “นครอันมิอาจต่อยุทธได้” พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 ทรงสถาปนากรุงเทพในฐานะ “กรุงศรีอยุธยาใหม่” และทรงสถาปนานามราชวงศ์จักรี เพื่อทรงประกาศว่าราชวงศ์ของพระองค์เป็น “เทวกษัตริย์ผู้ทรงจักรและตรี” หรือ “นารายณ์อวตาร” ดุจเดียวกับบรรพกษัตริย์ในสมัยกรุงศรีอยุธยา

ตราสัญลักษณ์ราชวงศ์จักรี

พระนามราชวงศ์จักรี มาจากคำว่า “จักร” และ ตรี” ซึ่งเป็นเทพศาสตราของพระวิษณุหรือ “พระนารายณ์” มหาเทพในศาสนาฮินดู สอดคล้องกับชื่อ “จักรี” ของราชวงศ์ จึงใช้สัญลักษณ์เป็นรูปตรีศูลในวงจักรสุทรรศน์ จึงเป็นตราสัญลักษณ์ราชวงศ์จักรี พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระแสงจักรและพระแสงตรีไว้ 1 สำรับ และกำหนดให้ใช้เป็นสัญลักษณ์ประจำราชวงศ์จักรีสืบมาจนถึงปัจจุบัน

รายพระนาม พระมหากษัตริย์ไทย ราชวงศ์จักรี

รัชกาลที่ 1 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช

6 เมษายน พ.ศ. 2325 – 7 กันยายน พ.ศ. 2352 27 ปี 154 วัน

รัชกาลที่ 2 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

7 กันยายน พ.ศ. 2352 – 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 14 ปี 317 วัน

รัชกาลที่ 3 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 – 2 เมษายน พ.ศ. 2394 26 ปี 255 วัน

รัชกาลที่ 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

2 เมษายน พ.ศ. 2394 – 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 17 ปี 182 วัน

รัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมหาราช

1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 42 ปี 22 วัน

รัชกาลที่ 6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 15 ปี 34 วัน

รัชกาลที่ 7 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว

26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 – 2 มีนาคม พ.ศ. 2478 (สละราชสมบัติ) 9 ปี 96 วัน

รัชกาลที่ 8 พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร

2 มีนาคม พ.ศ. 2478 – 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489 11 ปี 99 วัน

รัชกาลที่ 9 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

9 มิถุนายน พ.ศ. 2489 – 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 70 ปี 126 วัน

รัชกาลที่ 10 พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว

13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 – ปัจจุบัน 7 ปี 185 วัน

ที่มาข้อมูลและรูปภาพ:

• เว็บไซต์วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี (th.wikipedia.org)
• เว็บไซต์พิพิธภัณฑ์รัฐสภา (parliamentmuseum.go.th/)
• เว็บไซต์กรมศิลปากร. กระทรวงวัฒนธรรม (finearts.go.th)
• เว็บไซต์ฤา (luehistory.com)